De journalistiek speelde een belangrijke rol bij de maatschappelijke opinievorming en de ontwikkeling van politieke stromingen ten tijde van het invoeren van de democratie in Nederland. Welke rol speelt de onderzoeksjournalistiek in de huidige democratie?

Bouwfraude
Op 9 november 2001 kwam Zembla met onthullend nieuws. Een aantal Nederlandse bouwbedrijven maken onderlinge prijsafspraken. Het maken van prijsafspraken (kartelvorming) is illegaal omdat het een nadelig effect heeft op de vrije marktwerking. Om deze kartelvorming verborgen te houden, worden ambtenaren van Rijkswaterstaat omgekocht.

Hoewel de bouwfraudezaak voornamelijk een negatieve invloed had op de vrije marktwerking, is er ook sprake van invloed op de democratie. Ambtenaren zijn omgekocht, hetgeen belangenverstrengeling in de hand werkt. Ambtenaren horen objectief toezicht te houden op de bouw en daarmee niet zichzelf te verrijken.

Parlementaire enquête
De onthulling van misstanden binnen de bouw is door klokkenluider Ad Bos is gedaan. Onderzoeksjournalisten zijn daarna verder gaan zoeken. Hun research leverde nieuwe onthullingen op. Daarna pakte het parlement de Bouwfraudezaak op met de zwaarste onderzoeksvorm die het tot zijn beschikking heeft: een parlementaire enquête. Hierbij zoekt een onafhankelijke commissie een zaak tot op de bodem uit en doet daarvan verslag bij de Tweede Kamer. Deze spreekt vervolgens de eventueel verantwoordelijke regeringsleden aan. Daarnaast is het aan de Tweede Kamer er voor te zorgen dat herhaling van gemaakte fouten voorkomen wordt.

Gevolgen
Een van de politieke gevolgen van de Bouwfraudezaak was het aftreden van minister van Justitie Benk Korthals. Hij lichtte de Tweede Kamer verkeerd in over de schikking die het Openbaar Ministerie had getroffen met frauduleuze aannemers.

Al met al hebben de onthullingen in de bouwfraudezaak de omkoopbaarheid van ambtenaren aan het licht gebracht. Een aantal van hen is ontslagen. Ook de betrokken minister werd verantwoordelijk gesteld.

Democratie
De onderzoeksjournalistiek heeft in deze zaak bijgedragen aan het kunnen uitvoeren van de democratie in Nederland. Door de scheiding der machten zijn gezaghebbers controleerbaar. Ministers (uitvoerende macht) kunnen dus niet ongezien hun gang gaan. Datzelfde geldt voor ambtenaren. De controle vindt plaats door het parlement die een parlementaire enquête in kan stellen. Maar die controle is met name te danken aan de onderzoeksjournalistiek, die de zaak aan het rollen bracht.

photo credit: SeRGioSVoX via photopin cc