Onderzoeken in het Russisch, hoe doe je dat? Het is een vraag waar ik tijdens mijn onderzoek naar het verhaal achter de foto tegenaan loop. In Oekraïne, waar ik mijn research afsluit, spreken ze alleen maar Russisch, geen Engels. Een tolk biedt dan uitkomst. Toch zorgt dat voor wat haken en ogen, juist omdat je voor onderzoeksjournalistiek de diepte in moet duiken en het meest gedetailleerde naadje van de kous wilt weten.

Gouden tolk
Mijn Oekraïense tolk is er één die van wanten weet. Zo was zij al eerder betrokken bij Holocaustonderzoek in Oekraïne. Ze tolkte bij de interviews voor het boek ‘Geboren om te lijden?‘. Daarnaast weet ze goed de weg in de stad waar mijn onderzoek zich op richt, is ze vertrouwd met de archieven ter plaatse en kent ze de belangrijkste deskundigen wat betreft mijn onderwerp. Bovendien kent ze het klappen van de zweep als het gaat om Holocaustonderzoek: de mokerslag waarmee de afschuwelijke feiten binnenkomen. Kortom, zij is niet alleen mijn tolk, maar ook mijn gids, steun en toeverlaat. Mijn Russische stem, armen en benen met een hart van goud.

Extra schijf
Dat neemt niet weg dat interviewen met een tolk wat complicaties met zich meebrengt. Je praat toch over een extra schijf. Zeker als je dóór wilt vragen en degene aan de andere kant van de tafel geïrriteerd raakt, wordt het allemaal erg verwarrend.

Tirade
Een mooi voorbeeld is mijn gesprek met een deskundige die alles weet over de Holocaust in zijn stad. Hij weet veel details en is daarmee een waardevolle bron. Toch vertelt hij dingen die haaks staan op bronnen uit het archief. Ik vraag hem, via mijn tolk, of hij dat kan verklaren. Dit is absoluut niet als aanval bedoeld, maar hij wordt heel boos. In ratelend Russisch trekt hij flink van leer en richt zich daarbij volledig op mij. Ik blijf er rustig onder, maar vraag mij wel ondertussen wel af hoe ik dit gesprek weer, via mijn tolk, in goede banen moet leiden.

‘Not amused’
De woordenvloed van de man droogt op. Mijn tolk vertaalt hem met een eenvoudig: “He is not amused.” Ik leg haar uit dat ik hem niet wil aanvallen, maar het gewoon goed wil begrijpen. Dat zaken elkaar tegenspreken en ik geen onzin wil opschrijven. Daarom vraag ik erop door. Ze geeft mijn pleidooi door aan de deskundige. Hij begint te knikken, lijkt het te begrijpen en ik zet het gesprek voort.

Een uur later drinken mijn tolk en ik een kopje thee op een zonovergoten terras. Ik vraag haar of de tirade van de deskundige nog zinvolle informatie bevatte. Ze lacht: “No, just very angry words. Nothing about your photograph!” Ik geloof haar, maar vind het jammer dat ik zijn woorden niet letterlijk heb verstaan. Misschien zat er toch iets tussen wat van belang is voor het onderzoek. Dan is zo’n taalbarrière ondanks een gouden tolk een struikelblok als je alle details van het naadje van de kous wilt weten…